Aanleiding aanpak Stille Stad
Steden groeien en veranderen in rap tempo. Eigenlijk voelt iedereen het aankomen: meer mensen, minder buitenruimte, een stad die gericht is op economische groei, een stad die mensen faciliteert om je razendsnel te kunnen verplaatsen. Het wordt vol, lawaaiig, gehaast, zonder ruimte om even bij te komen. Dat klinkt niet als een gezonde leefomgeving in balans. Terwijl overheden een gezonde leefomgeving in veel beleidsprogramma’s noemen als belangrijkste uitgangspunt voor ontwikkeling.
De behoefte aan plekken om tot rust te komen in de stad neemt toe. Stadsbewoners zoeken steeds vaker parken en natuurgebieden op of gaan op zoek naar de verscholen, stille plekken in de buurt. Wie goed rondkijkt ziet dat mensen op allerlei manieren proberen een moment van rust te pakken, soms op de meest onverwachte plekken.
Het toegenomen verlangen naar luwe plekken in de stad hangt samen met een aantal ontwikkelingen.
1. Snel groeiende steden. Steden zijn populair als plek om te wonen en te recreëren. Het gevolg is dat de druk op de publieke ruimte toeneemt. Enerzijds doordat er steeds meer mensen in het stedelijk gebied wonen. Meer mensen wonen compacter zonder privétuin en benutten daarom publieke ruimtes als verblijfsruimte. Groei van het aantal recreanten en toeristen in steden. De druk neemt anderzijds toe doordat er steeds meer lege plekken worden bebouwd, geprogrammeerd of commercieel uitgebaat. Placemaking als methode om levendige publieke plekken te maken werpt zijn vruchten af. De keerzijde is dat stille en rustige plekken verdwijnen, terwijl de behoefte eraan juist toeneemt. Luwe plekken wordt de nieuwe schaarste en dus ons nieuwe goud.
2. Een tweede ontwikkeling is de toename van prikkels, het hoge levenstempo, altijd en overal bereikbaar zijn, de toename van geluid en de invloed hiervan op onze gezondheid. Geluid is inmiddels zodanig aanwezig dat steeds meer mensen er last van hebben en er ziek van worden. Het is zelfs de op een na grootste veroorzaker van gezondheidsproblemen door omgevingsfactoren. Er ontstaat meer behoefte aan plekken waar je kan vertragen en waar je los kan komen van de hectiek om je heen.
3. Ten derde neemt de aandacht voor persoonlijke gezondheid en een gezonde leefomgeving toe.
Met de Stille stad roepen we overheden op om op strategisch niveau te sturen op een goede balans tussen rust en reuring. Sommige dorpen en kleine steden zullen wellicht extra aandacht moeten besteden aan meer levendigheid. In snel groeiende steden doen we de oproep om samen met bewoners, ondernemers, maatschappelijke en culturele voorzieningen, adviseurs en experts, actiever aan de slag te gaan met het creëren van voldoende luwe plekken.
INSPIRATIEBOEKJE
Er valt veel te vertellen over De Stille Stad. Klik op de afbeelding en bekijk ons inspiratieboekje over de Stille Stad, met voorbeelden over wat het is en wat het niet is.
Onderzoek
Het onderzoeksteam Sander van der Ham (stadspsycholoog) en Martine Sluijs (stadmaker gezonde & gelukkige stad), wil het gedrag van mensen begrijpen. Wanneer zoeken ze naar plekken waar ze tot rust kunnen komen? Hoe ziet een luwe plek er volgens hen uit? Waarom? Hoe vaak?
Na drie en half jaar onderzoek is het inzicht ontstaan dat rustbeleving steeds draait om de volgende vijf factoren die op elkaar inwerken. 1. De zintuigelijke ervaring; 2. het thuisgevoel (veilig, helemaal thuis op je gemak, controle over de situatie), 3. de omgevingsfactoren, 4. de sociale factoren (de mate van interactie met mensen om je heen), en 5. de herinnering aan de plek.
Een tweede inzicht is dat er oneindig veel verschillende wensbeelden zijn over fijne luwe plekken en dat een ideale luwe plek voor een groot deel afhangt van de persoonlijke eigenschappen van individuen. Daarnaast heeft elke plek specifieke kenmerken en issues die onderdeel uitmaken van de beleving. Werken aan luwe plekken is dus echt maatwerk en vraagt elke keer om een grondig onderzoek op locatie voordat je samen oplossingen gaat ontwerpen. Er bestaan dus géén standaard ontwerpen voor luwe plekken. Maar de methodiek en het werkproces om een luwe plek te creëren is wel in elke situatie toepasbaar en overdraagbaar.
Methode en Tools
- Locatieonderzoek en analyse: Aan de hand van interviews, straatgesprekken en observaties onderzoeken we de eigenschappen van mensen rondom een buurt, wijk of gebied en maken we personakaarten of ook wel “persona’s” genoemd. Op grond van verhalen van mensen over hun omgeving en observaties maken we belevingskaarten, kansenkaarten en opgavenkaarten. Op deze manier koppelen we de eigenschappen van mensen aan fysieke kenmerken van een omgeving.
Download hier kaarten met vragen per categorie, die je kan stellen aan mensen hoe hun favoriete plek waar ze rust vinden eruit ziet. - Ontwerpen en co-creatie: Met onze co-creatietools ondersteunen we de overheid en ontwikkelaars om samen met gebruikers van de plek actief aan de slag te gaan om de plek te verbeteren. De eerste tool ondersteunt mensen bij het analyseren en beoordelen van de plek, de tweede tool is bedoeld om met een groep mensen bevindingen bespreekbaar te maken en gedeelde conclusies te trekken, de derde en vierde tools zijn gericht op het vertalen van wensen naar ontwerp principes en concrete ontwerp ideeën te genereren en selecteren.
Download hier een ontwerpspel dat gebruikt kan worden als tool, om met een groep mensen van elke deelnemer eigen voorkeuren te duiden voor een fijne plek om tot rust te komen en deze te vertalen naar de plek waar je samen een ontwerp voor gaat maken. - Uitwerking en uitvoering: Om ervoor te zorgen dat professionals die betrokken zijn bij het ontwerpproces en de uitvoering goed uitgerust zijn om het proces te begeleiden, dezelfde taal spreken en interdisciplinair samenwerken, hebben we een training ontwikkeld.
Leren door doen
Door op verschillende plekken in verschillende steden en dorpen aan de slag te gaan, krijgen we steeds meer kennis en inzicht. Samen met de Provincie Utrecht gemeente Amersfoort en Utrecht, hebben we onze aanpak in een aantal wijken en buurten toegepast.
AMERSFOORT In 2020 en 2021 onderzochten we drie locaties met hele verschillende identiteiten. Een nieuwbouwwijk, een bestaande wijk en een parkgebied. Download hier het rapport met de de personakaarten, belevingskaarten en opgavenkaarten.
UTRECHT In een in woonbuurt achter een steeds drukker wordend stukje stad, gingen we in 2022 aan de slag met de gebruikers en bewoners om een fijne luwe plek te creëren. Een plek die ook geschikt is voor spelen, zonder dat dit tot overlast leidt. Hier komen we weer hele andere aspecten tegen. Veiligheid, verrommeling en verwaarlozing, gebrek aan thuisgevoel op de plek, gebrek aan ontmoeting tussen bewoners, bezorgdheid over toenemend geluidoverlast als de plek te mooi wordt en daardoor populairder als speelplek of plek voor jongeren.Download hier de rapportage met de personakaarten, belevingskaart en kansenkaart.
De kennis die we opdoen in de Provincie Utrecht wordt gedeeld met de Data en Kennishub Gezond Stedelijk Leven.
ZUIDHOLLAND / KATWIJK
In 2021 hebben we in samenwerking met Provincie Zuid-Holland een pilot gedaan in Katwijk. Hier bleek het geluid van een provinciale weg grote impact te hebben op het welzijn en gezondheid van omwonenden. Het Onderzoek bestond zowel uit objectieve geluidsmetingen als het in kaart brengen van de beleving van mensen. Dit onderzoek heeft geleid tot een versnelde maatregel rondom geluid.
Actueel
***
LUWTEFORUM 2023
25 Mei 2023 organiseerden we het eerste Nederlandse Luwte Forum in Rotterdam in samenwerking met Vlaanderen. Deze heeft niet alleen geleid tot de ondertekening van een Luwte Manifest maar ook tot de oprichting van een Ministerie van Luwte. Klik hier voor een impressie van de dag.
Overzicht van de ministers en ambassadeurs.
Workshop Slow Cities World Health Organization 23 november 2022
Our researchteam, the Province of Utrecht and the Municipality of Utrecht present the results of their case study in Utrecht at the WHO Healthy Cities Annual Business Meeting and Technical conference at Copenhagen. Download the presentation
***
Ministerie van Luwte
Op 15 september 2022 is het Ministerie van Luwte opgericht. Voor de gezondheid van mensen is het belangrijk dat in een steeds drukker wordende woonomgeving, met meer compacte woningen (waar het niet altijd rustig is), en een complexe wereld, er plekken zijn waar je even kan ontspannen, kan vertragen, tot rust kan komen en waar je weinig geluidshinder ervaart. We starten met een gemengde groep mensen en zijn van plan uit te groeien tot een open beweging die samen doet, leert, samenwerkt, onderneemt, en randvoorwaarden creëert. De Ministers hebben in het coalitieakkoord 2023-2025 hun programma vastgelegd.
***
Vertraagde stad
De vertraagde stad (maart 2021)
Met een groep stadmakers, groene initiatiefgroepen en initiatief groen wandelnetwerk uit Utrecht, stelden we als aanvulling op de Ruimtelijke Strategie Utrecht 2040 een zesde stadsprofiel ‘de Vertraagde Stad’ op. Hierin hebben de thema’s ‘de Stille Stad’, “Parkinclusief Ontwikkelen en ‘walking being’ een plek gekregen’.
Artikelen
Rust in Amersfoort op de kaart (vakblad Geluid dec. 2021)
AD oktober 2021 Niet bus, tram of fiets, maar benenwagen moet hét vervoermiddel worden in Utrecht
De Stille Stad
Op zoek naar stilte in de stad (vakblad Stadswerk)
Hoe zorg je voor meer rust in de stad? Hoor het van een stadmaker (Nature Today)en Atlas Leefomgeving
Hogeschool Utrecht
We werken regelmatig samen met studenten van de Hogeschool Utrecht. Inmiddels hebben we vier groepen studenten begeleid bij onderzoeken. Dit levert elke keer weer interessante nieuwe informatie op. Hieronder de essaybundel van de studenten Built Environment d.d. juli 2021.